Dokument zabezpieczenia przed wybuchem.
W niektórych warunkach środowiskowych może występować atmosfera wybuchowa, czyli mieszanina palnych substancji takich jak gazy, pary, mgły lub pyły z powietrzem, w której w określonych warunkach atmosferycznych po zainicjowaniu zapłonu proces spalania rozprzestrzenia się na całą niespaloną mieszaninę.
Tabela 1. Zniszczenia powodowane przez falę ciśnieniową wybuchu[3].
Aby zapobiegać wybuchom i zapewnić ochronę przed skutkami wybuchu na terenie zakładów, pracodawca powinien stosować, odpowiednie do rodzaju działalności, techniczne lub organizacyjne środki ochronne.
Określając środki ochronne, należy zapewnić realizację następujących celów w podanej kolejności:
1) zapobieganie tworzeniu się atmosfery wybuchowej;
2) zapobieganie wystąpieniu zapłonu atmosfery wybuchowej;
3) ograniczenie szkodliwego efektu wybuchu, w celu zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa osób pracujących.
Środki ochronne, o których mowa powyżej pracodawca może łączyć lub uzupełniać środkami przeciwdziałającymi rozprzestrzenianiu się wybuchu. Pracodawca w ustalonym przez siebie terminie, określonym w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem, dokonuje systematycznego przeglądu stosowanych środków ochronnych, z tym że w przypadku wystąpienia zmian mających wpływ na realizację celów, o których mowa powyżej, podjęte środki powinny podlegać niezwłocznemu przeglądowi i weryfikacji. Pracodawca dokonuje również kompleksowej oceny ryzyka związanego z możliwością wystąpienia w miejscach pracy atmosfery wybuchowej, zwanej dalej „oceną ryzyka”, biorąc pod uwagę co najmniej:
1) prawdopodobieństwo i czas występowania atmosfery wybuchowej;
2) prawdopodobieństwo wystąpienia oraz uaktywnienia się źródeł zapłonu, w tym wyładowań elektrostatycznych;
3) eksploatowane przez pracodawcę instalacje, używane substancje i mieszaniny, zachodzące procesy i ich wzajemne oddziaływania;
4) rozmiary przewidywanych skutków wybuchu.
Ocena ryzyka obejmuje również miejsca pracy, które są albo mogą być połączone poprzez otwory z innymi miejscami, gdzie może wystąpić atmosfera wybuchowa.
W miejscach pracy, gdzie atmosfera wybuchowa może wystąpić w ilościach zagrażających zdrowiu i bezpieczeństwu osób pracujących, pracodawca, zgodnie z przeprowadzoną oceną ryzyka, zapewnia bezpieczeństwo i właściwy nadzór tych osób, wprowadzając adekwatne do zagrożenia środki ochronne,
Określenia ilości atmosfery wybuchowej dokonuje się na podstawie odrębnych przepisów, w szczególności dotyczących ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów[2} lub specyfikacji technicznych.
Przy dzieleniu przestrzeni zagrożonych wybuchem, pracodawca powinien uwzględniać warstwy, osady pyłu i nagromadzony pył, jako źródła mogące potencjalnie wytwarzać atmosferę wybuchową.
Należy również zapewnić spełnienie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej, Przestrzenie, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu, oznacza się, w miejscach wstępu do tych przestrzeni, znakiem ostrzegawczym.
Tabela 2. Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem na strefy na podstawie prawdopodobieństwa i czasu występowania atmosfery wybuchowej.
Pracodawca, przed udostępnieniem miejsca pracy, powinien sporządzić dokument zabezpieczenia przed wybuchem, na podstawie oceny ryzyka. W przypadku gdy miejsce pracy, znajdujące się w nim urządzenia lub organizacja pracy zostały poddane zmianom mogącym mieć wpływ na wynik oceny ryzyka, pracodawca powinien niezwłocznie dokonać aktualizacji dokumentu.
Dokument zabezpieczenia przed wybuchem powinien zawierać w szczególności:
1) opis środków ochronnych, które zostaną podjęte w celu spełnienia wymagań określonych w niniejszym rozporządzeniu oraz ograniczenia szkodliwych skutków wybuchu;
2) wykaz przestrzeni zagrożonych wybuchem wraz z ich klasyfikacją na strefy;
3) oświadczenie pracodawcy, że:
a) miejsca pracy, urządzenia, a także urządzenia ostrzegawcze są zaprojektowane, używane i konserwowane w sposób zapewniający bezpieczne i właściwe ich funkcjonowanie,
b) urządzenia spełniają wymagania przewidziane w przepisach dotyczących minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy,
c) została dokonana ocena ryzyka związanego z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej; 4) terminy dokonywania przeglądu stosowanych środków ochronnych,
5) określenie, dla wszystkich osób wykonujących pracę na rzecz różnych pracodawców w tym samym miejscu pracy:
a) środków ochronnych,
b) zasad koordynacji stosowania tych środków przez pracodawcę odpowiedzialnego za miejsce pracy,
c) celu koordynacji oraz metod i procedur jej wprowadzania.
Minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy związane z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej mają zastosowanie do:
1) przestrzeni zakwalifikowanych jako zagrożonych wybuchem, gdy jest to wymagane ze względu na cechy miejsca pracy, stanowiska pracy, urządzenia lub używane substancje i mieszaniny, albo ze względu na niebezpieczeństwo powodowane przez działalność związaną z ryzykiem wystąpienia atmosfery wybuchowej;
2) urządzeń w przestrzeniach niezagrożonych wybuchem, zapewniających bezpieczne funkcjonowanie urządzeń umiejscowionych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.
Odpowiednio do wymagań określonych w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem:
1) prace w przestrzeniach zagrożonych wybuchem wykonuje się zgodnie z pisemnymi instrukcjami wydanymi przez pracodawcę;
2) stosuje się system zezwoleń na wykonywanie pracy w odniesieniu do wykonywania czynności niebezpiecznych oraz czynności, które wpływają na inną wykonywaną pracę, stwarzając zagrożenie; zezwolenia na wykonywanie pracy wydaje, przed rozpoczęciem pracy, osoba pracująca wyznaczona przez pracodawcę.
Palne gazy, pary, mgły lub pyły, które mogą spowodować zagrożenie wybuchem i zostały uwolnione lub wyemitowane zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, powinny być odpowiednio kierowane lub usuwane w bezpieczne miejsca, a jeżeli jest to niewykonalne, bezpiecznie gromadzone lub zabezpieczane w inny właściwy sposób. Jeżeli atmosfera wybuchowa zawiera różne rodzaje palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, stosuje się środki ochronne odpowiadające największemu potencjalnemu zagrożeniu. Zapobieganie zagrożeniu zapłonem, powinno także uwzględniać ładunki elektrostatyczne przenoszone lub wytwarzane przez osoby pracujące lub środowisko pracy. Tam, gdzie atmosfera wybuchowa może pojawić się w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu, na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka, pracodawca zapewnia osobom pracującym odpowiednie ubiory, które nie będą przyczyniać się do powstania wyładowań elektrostatycznych mogących wywołać zapłon atmosfery wybuchowej. Instalacji, urządzeń, systemów ochronnych i elementów łączących, w szczególności kabli, przewodów, rur, używa się jedynie wtedy, kiedy w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem określono, że mogą być one bezpiecznie używane w atmosferze wybuchowej. Wymóg ten stosuje się do urządzeń oraz elementów łączących, które nie są uważane za urządzenia lub systemy ochronne w rozumieniu przepisów dotyczących zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, jeżeli włączenie ich do instalacji może spowodować zagrożenie zapłonem. Pracodawca powinien podjąć wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia, że miejsca pracy, urządzenia oraz elementy łączące, dostępne osobom pracującym zostały zaprojektowane, wykonane, połączone i zainstalowane, a także są utrzymywane i działają w sposób minimalizujący zagrożenie wybuchem.
Stosowane środki zabezpieczające powinny zapobiegać wybuchowi, a w razie jego wystąpienia, utrzymywać go pod kontrolą
i minimalizować jego rozprzestrzenianie się w miejscu pracy lub w urządzeniach, a także minimalizować jego skutki dla osób pracujących. Jeżeli wystąpi taka konieczność, pracodawca powinien zapewnić, aby osoby pracujące zostały ostrzeżone za pomocą optycznych lub dźwiękowych sygnałów alarmowych, tak aby mogły opuścić przestrzeń zagrożoną przed zaistnieniem warunków powodujących wybuch. Stosownie do wymagań określonych w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem, pracodawca zapewnia warunki ewakuacji, które w sytuacji pojawienia się zagrożenia wybuchem umożliwią osobom znajdującym się w przestrzeni zagrożonej wybuchem szybkie i bezpieczne jej opuszczenie. W przypadku gdy miejsce pracy, w którym może wystąpić atmosfera wybuchowa, ma być udostępnione osobom pracującym po raz pierwszy, weryfikuje się jego ogólne bezpieczeństwo w zakresie zabezpieczenia przed wybuchem. Przed udostępnieniem miejsca pracy należy sprawdzić, czy zostały spełnione wszystkie warunki niezbędne do zapewnienia takiego zabezpieczenia. Dla ważności przeprowadzonej weryfikacji wszystkie warunki niezbędne do zapewnienia ochrony przeciwwybuchowej zweryfikowanego miejsca muszą pozostać niezmienione. Weryfikacji dokonują wskazane przez pracodawcę osoby pracujące, które posiadają specjalistyczne doświadczenie lub kwalifikacje zawodowe w zakresie zabezpieczenia przed wybuchem potwierdzone odpowiednim szkoleniem lub uprawnieniami.
Tabela 3. W zależności od rodzajów palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, występujących w strefach stosuje się następujące kategorie urządzeń:
Bibliografia
[1] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej. ( Dz.U.2010.138.931).
[2] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów z dnia 7 czerwca 2010 r. (Dz.U. Nr 109, poz. 719).
[3] Ocena zagrożenia wybuchem. Marek Woliński, Grzegorz Ogrodnik, Jan Tomczuk. SGSP Warszawa 2002.
[4] PN-EN 60079-10-1 Klasyfikacja przestrzeni — Gazowe atmosfery wybuchowe.
[5] PN-EN 60079-10-2 Klasyfikacja przestrzeni — Pyłowe atmosfery wybuchowe.